Злучнік – службовая часціна мовы, якая ўжываецца для сувязі членаў сказа, частак складанага сказа, самастойных сказаў і паказвае на адносіны паміж імі. Напрыклад: Дождж ідзепраменісты і дробны, і пахнуць мятай мокрыя лугі. (Панч.) У сказе злучнік і злучае аднародныя члены сказа (праменісты ідробны), а таксама часткі складаназлучанага сказа, паказваючы на іх раўнапраўнасць.
Паводле п а х о д ж а н н я злучнікі падзяляюцаа на невытворныя і вытворныя. Н е в ы т в о р н ы я злучнікі не суадносяцца з іншымі часцінамі мовы і ўспрымаюцца як першапачатковыя: а,і,ды,але,бо і інш. В ы т в о р н ы я злучнікі паходзяць з іншых часцін мовы – адносных займеннікаў і прыяслоўяў ці спалучэння слоў розных часцін мовы: што, таму, як, калі, таму што, пасля таго як, нягледзячы на тое што і інш.
Паводле саставу злучнікі бываюць простыя і састаўныя.
П р о с т ы я злучнікі –гэта аднаслоўныя (а, але, ды, каб), с а с т а ў н ы я- складаюцца з некалькіх слоў (таму што, для таго каб, тым часам як).
Паводле ў ж ы в а н н я злучнікі бываюць адзіночныя, паўторныя і парныя. А д з і н о ч н ы я злучнікі не паўтараюцца пры членах сказа ці частках складанага сказа, яны ўжыты адзін раз, п а ў т о р н ы я ўжываюцца некалькі разоў: Тут пад кожным курганам і каменем –ці быліна, ці казка чароўная. (Бур.) П а р н ы я злучнікі складаюцца з дзвюх частак, адна з іх адносіцца да аднаго члена сказа ці часткі складанага сказа, другая –да іншага: не толькі…, але і …, калі…, то …, як…так і …: У майстэрні з цікавасцю выконвалі заданні майстра як хлопчыкі, так і дзяўчынкі.
Па граматычнай ролі і выражаных з іх дапамогай адносінах злучнікі падзяляюцца на злучальныя(і,а,але і інш.) і падпарадкавальныя(што, калі, як, таму што і інш.). Злучальныя злучнікі служаць для сувязі сінтаксічна раўнапрўных адзінак – аднародных членаў сказа і частак складаназлучаных сказаў. Напрыклад, у сказе Граў Сымонка, адзед слухаў і ківаў у такт яму. (К-с) злучнік і звязвае аднародныя выказнікі (слухаў і ківаў), злучнік а аб’ядноўвае ў адно цэлае часткі складаназлучанага сказа.
Злучальныя злучнікі, звязваючы сінтаксічныя адзінкі, паказваюць на розныя сэнсавыя адносіны паміж імі. З улікам гэтых адносін злучальныя злучнікі падзяляюцца на тры группы:
с п а л у ч а л ь н ы я – злучнікі (яны паказваюць на пералічэнне, адначасовае існаванне фактаў, з’яў,: і, ды (са значэннем і) як…так і, ні…ні. Зоркі гараць у вадзе і вачах, і ёсць для надзеі прычына. (Панч.);
с у п а с т а ўл я л ь н ы я злучнікі (яны паказваюць на неадпаведнасць ці супрацьпастаўленне з’яў, фактаў): а, але, ды (са значэннем але), аднак, затое, не толькі…але. Свет ясны ад сонца, а чалавек ад навукі. (Прык.) Месяц свеціць, ды не грэе. (Прык.);
р а з м е р к а в а л ь н ы я злучнікі (яны паказваюць на чаргаванне з’яў, фактаў ці на рэальнасць аднаго з іх: або, ці,або…або, ці…ці, не то…не то, ці то…ці то. То ціхая вада шапоча пад вербамі, то перуны ірвуць цяжкую алавянуюхмару. (Пасл.) Ці то птушкі пяюць, ці то пераліваюцца, журчаць ручаі пад вузлаватым карэннем соснаўю (Лыньк.)
Падпарадкавальныя злучнікі служаць для сувязі сінтаксічна нераўнапраўных адзінак – частак складаназалежнага сказа, паказваючы на залежнасць даданай часткі ад галоўнай. Напрыклад: Каб паслухаць прыроду жывую, рана-рана ўстаю на зары. (Бял.)
Падпарадкавальныя злучнікі выражаюць розныя адносіны паміж даданаю і галоўнаю часткамі: тлумачальныя, прычынныя, часу, умовы, мэты, параўнання, выніку. З улікам гэтых адносін падпарадкавальныя злучнікі падзяляюцца на: 1) тлумачальныя: што, як, чым і інш.; 2) прычынныя: бо, таму што, з прычыны тагошто, з-за тога што, па прычыне таго што і інш.; 3) часавыя: калі,як, пакуль, з таго часу як, ледзь, чуць, як толькі і інш.; 4) умоўныя: калі, калі б, каб, як, як бы, раз і інш.; 5) мэтавыя: каб, для (дзеля)таго каб, з тым каб, абы; 6) уступальныя: хоць, хоць бы, нягледзячы на тое што, няхай, хай і інш.; 7) параўнальныя; як,чым, што, бы, як бы, нібы, нібыта, быццам, як быццам і інш.; 8) выніковыя: так што, то, дык.
Источник статьи: http://studfile.net/preview/6065697/page:2/
Усе злучнікі у беларускай мове
Зл у чнік — службовая часьціна мовы, злучае часткі складанага сказа альбо самастойныя сказы: У дар о зе д о бра д у маецца, там у я й любл ю дар о гу.
Злучнікі дзеляцца на: — пр о стыя: i, а, ал е , бо, ды, каб, нi, цi, кал і , дзе, як; — склад а ныя: там у што, для таг о каб, пасьл я таго як, з прыч ы ны таг о што.
Функцыйна злучнікі дзеляцца на: — злуч а льныя: i,ды, дый, нi…нi, як…так і, такс а ма, а, але, зат о е, ал е i,аб о , адн а к жа і іншыя — выкарыстоўваюцца для пабудовы складаных сказаў, у якіх часткі, што злучаюцца, ёсьць самастойнымі і раўнапраўнымі; — падпарадкав а льныя: што, кал i , каб, дзе, там у як, б ы ццам, там у што, ледзь, чуць, т о лькі, чым, раз, з тым каб, з прыч ы ны таг о што ды іншыя — выкарыстоўваюцца для пабудовы складаных сказаў, у якіх адна частка сказа падпарадкавана другой.
Найбольш ужывальныя злучнікі:
у беларускай мове
у рускай мове
пр ы клады й тлумач э ньні
і (й)
и
Я любл ю і к а ву, і гарб а ту.
ал е , адн а к
но, однако
Л ю двік гав о рыць па-белар у ску, ал е з г э ткім акц э нтам.
ды
и, да
ды часьцей за ўсё ўжываецца ў значэньні “і”, але іншы раз і як “але”: Ів а н ды М а р’я. Ён в е даў, ды нам не пав е даміў.
но, однако
альб о , аб о
либо, или
В о зьмем журав і навага с о ку альб о К о ка-к о лы?
ці
или, ли
Папыт а йся, ці б у дзе ён в е чарам д о ма.
ні, ан і
ни
ані ўжываецца дзеля ўзмацненьня адмаўленьня: Нік у ды ня в а рты дзяц ю к, ан і да т а нца, ан і да руж а нца.
як т о лькі
как только
Як т о лькі пр ы йдзеш, адр а зу пазван і .
кал і
когда, если
калі часьцей за ўсё перадае час або ўмову дзеяньня: Ск а жаш, кал і ўб а чыш яг о . Кал і в е рыш, то й спр а ўдзіцца.
кал і б
если бы
Кал і б ня д о ждж, чаг о б я нам о к.
бо, там у што
потому что
Я вуч у белар у скую м о ву, бо жыв у на Белар у сі.
што
что
Д о бра, што ў мян е был і гр о шы.
каб
чтобы
каб перадае мэту, тлумачэньне або ўмову: Сьпяш а юся, каб не спазьн і цца. Пазван і ў бы, каб мог.
Источник статьи: http://knihi.com/storage/padrucnik/lad_movy/zlucnik0.htm
Усе злучнікі у беларускай мове
СПАМПУЙЦЕ ПРЭЗЕНТАЦЫЮ POWER POINT СПАМПАВАЦЬ ТЭОРЫЮ І ЗАДАННІ Ў WORD
Злучнік – службовая часціна мовы, якая злучае паміж сабой асобныя словы ці часткі складанага сказа.
Злучнікі могуць быць простыя (вытворныя і невытворныя) і састаўныя. Простыя невытворныя з’яўляюцца, натуральна, найбольш старажытнымі (і, ды, а, ці, але і г.д).
Да састаўных адносяць злучнікі кшалту для таго каб, у той час як, таму што, нягледзячы на тое, што… Такія злучнікі ўжываюцца пераважна ў кніжнай мове і служаць ілюстрацыяй так званай тэндэнцыі інтэлектуалізацыі, уласцівай большасці сучасных моваў.
Злучнікі могуць быць таксама паўторныя (ці… ці, ні… ні) і парныя (хоць… але, калі… то).
Паводле сваёй функцыі злучнікі падзяляюцца на злучальныя (і, ні… ні, але, аднакі інш.) і падпарадкавальныя (бо, як, што, хоць, чым).
Спынімся тут на найбольш адметных беларускіх злучніках.
Ці/або/альбо (рус. или/либо). Злучнікі ці і або сінанімічныя ў нашай мове і часта ўжываюцца ў адным сказе з мэтай пазбегчы паўтораў (Па вечарах ён чытаў кнігі ці глядзеў тэлевізар або гуляў з сабакам у парку.) Злучнік альбо з’яўляецца варыянтам злучніка або (ён або я = ён альбо я). Дарэчы, у пытальных сказах ці – гэта часціца. Звярніце ўвагу на тое, што ці заўсёды стаіць на пачатку сказа: Ці ты паеў ужо? Памятаеце рускую песню: Виновата ли я, что люблю? Па-беларуску гэты радок мусіць гучаць: Ці вінаватая я, што кахаю (люблю)?
І/й. Злучнік імае фанетычны варыянт й(не перадаецца на пісьме паводле афіцыйнага правапісу, але з’яўляецца нормай вымаўлення), які выступае ў пазіцыі пасля слова, што заканчваецца на галосны: мама [й] тата.
Ды/і/але (рус. и, но). Злучнік ды можа выступаць у якасці сіноніма да 1. злучніка і (рэкі ды азёры); 2. злучніка але (Напісаў ліст сябру, ды перадумаў дасылаць). Сам злучнік але (не блытаць са случнікам або!) мае кніжны сінонім аднак (рус. однако). Дарэчы, у гутарковай мове але (часціца) можа ўжывацца як сцвярджальнае так.
Ні… ні. Злучнік ні… німае гутарковы варыянт ані… ані: ані тое ані сёе.
Калі/як (рус. когда, если). Перакладаецца на рускую злучнікам когда, калі мае значэнне часу (Пойдзем увечары, калі (як) сцямнее.), і злучнікам если, сінанімічным злучніку як, пры значэнні ўмовы (Калі паспею, зраблю сёння.) А злучнік калі б адпавядае рускаму если бы (Абавязкова заскочыла б да цябе ўчора, калі б змагла). Памятаеце Барадуліна: Што было б тады б, калі б вырас у хаце эўкаліпт…
Каб (рус. чтоб, чтобы). Часцей за ўсё абазначае мэту (Устаў раней, каб не спазніцца.) Аднак у гутарковай мове можа таксама мець значэнне ўмовы і быць сінанімічным злучніку калі б(Абавязкова заскочыла б да цябе ўчора, каб змагла.) Надзвычай шырока прадстаўлены ў народнай творчасці: прыказках, прымаўках, праклёнах, песнях: Каб табе моль пяты пааб’ядала! Каб на цябе пярун!
Каб я ж гэта знала,
Што замужам ліха,
Я б сядзела бы, бульбу ела бы
У матуленькі ціха. (Народная песня)
Бо/таму што (рус. потому что). Бо больш гутарковы сінонім да злучніка таму што, які сам часцей ужываецца ў кніжнай мове (Не буду рабіць, бо не хачу!)
Акрамя/апрача/апроч (рус. кроме). У адрозненне ад акрамя, варыянты апрача і апроч з’яўляюцца больш гутарковымі (Ніхто, апроч нас.)
Які/што/каторы (рус. который). Гэта сінонімы, аднак злучальнае слова каторы сёння ўжываецца абмежавана, што, магчыма, тлумачыцца жаданнем пазбегчы супадзення з рускай мовай, і наадварот, што становіцца ў падобных канструкцыях вельмі папулярным: Чалавек, што (які, каторы) павітаўся са мной.
Быццам/быццам бы/нібы/нібыта/бы/як/што (рус. как будто, будто, как). Сінонімы і могуць ўзаемазамяняцца ў кантэксце: Быццам (быццам бы/нібы/нібыта/бы/як/што) белыя пралескі, на небе расцвілі першыя зоркі.
Што да/што тычыцца/як да(рус. что касается). Апошнім часам актыўна ўжываюцца канструкцыі што да і як да, магчыма, з мэтай пазбегчы калькавання з рускай: Што да мяне (як да мяне), дык я цалкам згодны.
Заданне
УВАГА! Каб пабачыць правільныя адказы, вылучыце курсорам вобласць побач з зорачкай!
Перакласці на беларускую мову
Солнце было еще высоко, но уже не грело.
* Сонца было яшчэ высока, ды/але ўжо не грэла.
То ли птицы поют, то ли ручейки журчат по узловатым корням деревьев.
* Ці то птушкі спяваюць, ці то раўчукі (ручаіны) цурчаць (журчаць) па вузлаватым карэнні сосен.
Птиц, видимо, там не было, или они просто не отваживались подавать голос.
* Птушак, відаць, там не было, ці/або/альбо яны папросту не адважваліся падаваць голас.
Только вершины дубов, если прислушаться, как будто пели колыбельную аистятам, которые лежали в гнезде.
* Толькі верхавіны дубоў, калі ўслухацца, нібыта/ нібы/быццам/быццам бы спявалі клыханку буслянятам, што/якія ляжалі ў гняздзе.
Приятно пробираться на рассвете к озеру і бесшумно, чтобы не испугать птицу, еще спящую в кустах, забросить в неподвижную воду удочки.
* Прыемна прабірацца на світанні да возера і бясшумна, каб не спудзіць/спалохаць птушку, якая/што яшчэ спіць у кустах, закінуць у нерухомую ваду вуды.
Костел такой, что если захочешь глянуть на его маковку, то шапка падает с головы.
* Касцёл такі, што як/калі зірнуць на яго макаўку, дык/то шапка падае з галавы.
Когда я спрятался за елкой и начал наблюдать, черепаха высунула голову из-под панциря и осмотрелась, не угрожает ли ей что-либо, и понемногу стала двигаться вперед.
* Калі я схаваўся за елку і пачаў назіраць, чарапаха высунула галаву з-пад панцыра ды агледзелася, ці не пагражае ёй што, і патроху (памалу, паціху, пакрысе) пасунулася наперад.
Проходят дни, идут своей чередой зимы и лета с их холодами и жарой, с бурями и грозавыми дождями, а дубы спокойные, как человек, который все познал на свете, всё пережил и уже ничего нового не ждет от жизни, кроме смерти.
* Праходзяць (мінаюць) дні, ідуць сваёй чарадой зімы і леты з іх халадамі і спякотай (спёкай), з бурамі і навальніцамі, а дубы спакойныя, як чалавек, які ўсё пераведаў (зведаў, зазнаў) у свеце, усё перажыў і ўжо нічога новага не чакае ад жыцця, апроч/апрача/акрамя смерці.
Только что он восхищался высоким обрывистым берегом, как вдруг дорожка, будто белый ручеек, покатилась с пригорка вниз и перед глазами его раскинулся безграничный сенокос, как будто кто-то расстелил огромный-огромный ковер, который вдали сливался с голубым шелком июньскаго неба.
* Толькі што ён захапляўся высокім стромкім (абрывістым) берагам, як раптам дарожка, што/нібы/нібыта белая ручаінка, пакацілася з узгорка (пагорка) ўніз (долу) і перад вачыма яго раскінулася бязмежная сенажаць, як бы /быццам бы/быццам разаслаў хто вялізны-вялізны дыван, што/які зліваўся ўдалечыні з блакітным шоўкам чэрвеньскага неба.
Источник статьи: http://www.movananova.by/zaniatki/gramatyka-zluchnik.html
СПАМПУЙЦЕ ПРЭЗЕНТАЦЫЮ POWER POINT 
СПАМПАВАЦЬ ТЭОРЫЮ І ЗАДАННІ Ў WORD